32. Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie | Powietrze
To nie przypadek, że cztery podstawowe elementy tworzące nas i nasz świat – ziemia, ogień, woda i powietrze – pojawiają się na samym początku Tanachu, czyli Biblii Hebrajskiej.
Omawiając ich obecność i moc sprawczą w jak najszerzej pojętej kulturze żydowskiej ( a zatem nieograniczonej wyłącznie do kręgu aszkenazyjskiego ), doszliśmy oto do czwartego i ostatniego zarazem – do powietrza.
Trzy podstawowe znaczenia mieszą się w słowie „powietrze”, które w Tanachu przybiera postać RUAH:
1. DUCH (Boży) – Ruah Elochim (Ks. Sdz. 6:34, 1 Ks. Sam. 16:14, 1Ks.Krl. 18:12)
2. ODDECH, OŻYWCZE TCHNIENIE (por. Ks. Ezechiela 37; 5, Hiob 12;10 )
3. WIATR (Ex. 10;13 Ks. Liczb 11;31 )
RUAH pojawia się w Tanachu blisko 400 razy. Używając przenośni, można by powiedzieć, że Ruah wypełnia sobą cały Tanach, jest tym niewidzialnym, „białym ogniem”, którym na czarnym ogniu była pisana Tora. I o ile Tora porównywana jest do żywiołu wody – stanowi źródło życia każdego bogobojnego Żyda, wlewa się czystym strumieniem do jego umysłu i serca – o tyle Ruah jest ożywczym tchnieniem każdego słowa, ośrodkiem duszy, wewnętrzną energią życia, przestrzenią wolności zarówno pomiędzy żywymi literami Tory, jak i pomiędzy ludźmi. Wyłącznie od nas, od naszej woli skażonej nienawiścią lub pełnej miłosierdzia zależy, co uczynimy ze wspólnym powietrzem, którym oddychamy na równi, „bliźniaczo”, niezależnie od miejsca, religii, polityki, rasy. Prędzej czy później każdy z nas wyzionie swojego ducha, czyż nie warto do tego czasu zadbać o czystość naszych relacji? Zapomnijmy o nieosiągalnej „miłości bliźniego” – wystarczy wzajemny szacunek; żyj/oddychaj i daj żyć/oddychać innym.
Dlatego tworząc Festiwal, poszukujemy w żydowskim świecie wartości wspólnych, elementu łączącego, spoiwa dla naszych odrębnych cech i osobowości. Najwidoczniej są takie, skoro przez 35 lat istnienia Festiwalu, w przestrzeni wzajemnie uznanych wartości lżej jest nam wszystkim oddychać.
Wierzący pociechę znajdują chociażby w Psalmie 104: Kiedy skryjesz Twoje oblicze, trwożą się. Kiedy odbierzesz im ducha, giną i w proch się swój obracają. Kiedy posyłasz im Twego ducha, zostają stworzone i odnawiasz oblicze ziemi. ( Ps. 104; 29-30, tł. Czesław Miłosz )
Szukając tzw. „elementu spójnego”, który zawiera w sobie trzy podstawowe znaczenia słowa RUAH – Duch, Oddech, Wiatr i który jako żydowski „znak” jest czytelny dla ( niemal ) każdego, odwołujemy się w tym roku pojęcia/instrumentu, którego dźwięk – za sprawą świadomości oddechu – wyraża zarówno Ruah Elohim, Obecność Bożą, oraz naszą ludzką, tyleż ułomną, co bezcenną obecność, a za sprawą powietrza/wiatru dociera i przenika w najodleglejsze zakątki ludzkiej duszy i jego świata.
Tym słowem/obrazem/instrumentem jest SZOFAR.
Podobnie, jak szofar, FKŻ jest instrumentem naszej świadomości. Ożywiają go oddech, duch i wiatr.
Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie głosi chwałę Izraela; biblijnego i współczesnego. I na tyle, na ile pozwala nam nasza wiedza, umiejętności i możliwości, jest niewielką, ale wspólną przestrzenią, w której Izrael spotyka się z Diasporą, a świat żydowski dopełnia się.
Od świadomości siebie, od siły i głębi oddechu, umiejętności duchowego zestrojenia, niczym niezmąconych intencji zależy moc i nieskazitelność dźwięków, które już od 35 lat posyłamy w świat. I od powietrza całego Izraela, ono bowiem ożywia dźwięk na podobieństwo duszy, która ożywia ciało.
Janusz Makuch
twórca i dyrektor FKŻ